شناخت انسان

مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث
فصل اوّل شناخت انسان

بخش اوّل حقیقت انسان

الف: بُعد مادى و خاکى

از دیدگاه قرآن، سرشت اولیه وجود انسان را، عناصرى مادى و خاکى تشکیل مى دهند و بخشى از شخصیت محسوس او به طبیعت گره خورده است؛ تأمل و تفکر درباره انسان که از چه آفریده شده، علاوه بر این که ما را به شناخت یکى از شگفت انگیزترین آیات الهى رهنمون مى سازد، موجب تنبه و تذکر و اصلاح روحى و روانى و اخلاقى شخصیت انسان نیز مى گردد.

در قرآن اشاره شده که آدم ابوالبشر از: خاک، گل، گل چسبیده، گل خشک شده، لجن، لجن متعفّن آفریده شده است؛ اینها همه ناظر به بُعدى ازانسان است که سرمنشأ آن درنشئه طبیعت است.

توجه به این جنبه وجودى براى این است که انسان نقطه آغازین حیات خود را بداند و دریابد که از چه آفریده شده و در کشاکش زندگى مغرور نگردد (1) و همیشه از کششهاى مداوم غریزى و تمایلات نفسانى -که اقتضاى طبیعت اوست و همواره بر نفس انسانى سلطه دارد- غافل نشود.

مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث

سپاس خداى را بر این توفیق سپاسگزاریم که پس از گذشت ده سال مطالعه و تحقیق و اندیشیدن درباره مبانى تعلیم و تربیت در قرآن و روایات، مجموعه حاضر، فراهم گردید. انتخاب و گزینش آیات در هر فصل و بخشى از این مجموعه پس از مطالعه و بحث هاى فراوان، گردآورى شده است، به طورى که هر بخشى مى تواند خود به عنوان یک اثر مستقل، قابل بسط و تجزیه و تحلیل باشد؛ امّا از آن رو که هدف، بیان مبانى کلى تعلیم و تربیت اسلامى در قرآن و روایات بوده، تنها به ذکر کلى آیات و روایات و بعضاً توضیحاتى اجمالى در رابطه با مبانى بسنده شده است و نباید آن را یک مجموعه معمولى برآمده از انتخاب ساده و شتاب زده آیات و روایات تلقى کرد.

مبانی "تربیت از دیدگاه قرآن"

کتاب "مبانی تربیت از دیدگاه قرآن"به قلم محمد بهشتی و از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد.

به گزارش خبرگزاری مهر، محمد بهشتی هدف خود از نگارش این کتاب را  که تحقیقات آن از سال 1378 تا 1386 به طول انجامیده، تبیین مبانی تربیت از منظر قرآن کریم بیان کرده و آورده است: کتاب "مبانی تربیت از دیدگاه قرآن"می‌کوشد نوع نگرش و رویکرد قرآن کریم دربارة انسان، شئون وجودی و ویژگی‌های روانی او را که تأثیرگذار در تار و پود نظام تربیتی دینی است، بررسی کند؛ به عنوان مثال در این کتاب از ساحت‌های وجود انسان و ... و زیرساخت‌های معرفت‌‌شناختی که تعلیم و تربیت بر آن‌ها استوار است نظیر امکان معرفت، ابزار معرفت، روش معرفت، و نیز مبانی نظیرمراتب هستی، ویژگی‌های نظام هستی، موجودات آسمانی و زمینی‌ تأثیرگذار بر انسان سخن گفته می شود.

نمونه ای از روشهای تربیتی قرآن

قرآن کریم کتاب انسان سازی است. این بحر بیکران علم و معرفت و کتاب جاوید حضرت حق تعالی، سرشار از روشهای متعدد تربیتی برای کمال انسان است.
در نوشته حاضر، نویسنده کوشیده است به نمونه هایی از روشهای تربیتی قرآن کریم، اشاره داشته باشد.
اینک مطلب را باهم ازنظر می گذرانیم.
مفهوم تربیت تربیت به معنای پرورش انسانها در راستای ایجاد و تصحیح رفتارهای اجتماعی است. از این رو، هرچند که از برخی جهات ارتباط تنگاتنگی با حوزه اخلاقی نیز پیدا می کند که ایجاد فضایل و منش های پسندیده عقلانی و عقلایی و شرعی در خود شخص است ولی توجه به دیگری و اجتماع و رفتارهای اجتماعی در آن اصالت می یابد. از این روست که تربیت را به معنای پرورش دیگری و فعلیت بخشیدن استعدادها و قوای درونی دانسته اند. مربی می کوشد تا با توجه به استعدادها و قوای موجود در شخص از راه به کارگیری روش های خاص آن را به فعلیت برساند.

عبرت از کارآمدترین روش تربیتى در قرآن و سیره پیشوایان دینى

از کارآمدترین روشهاى تربیتى که در قرآن و سیره پیشوایان دینى آمده، روش عبرت است. عبرت حالتى است که در اثر برخورد با امورى ظاهرى و مشهود، براى انسان پدید مى‏آید و به معرفتى باطنى و غیر مشهود منتهى مى‏شود. به این حالت، اگرچه روش نمى‏گویند ولى با توجه به عامل ایجادکننده آن، جنبه روشى پیدا مى‏کند. تشابه زندگى انسانها و اقوام و ملل مختلف با یکدیگر، حسابگرى و اندیشه‏ورزى و نیز تأثیرپذیرى انسان، مبانى این روش را تشکیل مى‏دهند؛ یعنى در اثر تعامل این ویژگیها با یکدیگر، حالت عبرت پدید مى‏آید. دست‏یابى به بینش، بهره‏مندى از تجارب دیگران، مصونیت نسبى از خطا و درنهایت استفاده بهینه از باقیمانده عمر، از پیامدهاى تربیتى و آثار عبرت است. از منابع عبرت، مى‏توان به حوادث و تحولات تاریخى، سرگذشت اقوام و ملل، شگفتیهاى خلقت، حیات و مرگ تمدنها، عظمت و انحطاط دولتها، تجربیات اولیه خود انسان و در یک کلام، دنیا و سنتهاى حاکم بر آن اشاره کرد.