تدبّر در سوره عصر
جهت هدایتی سوره
اقتضای گذر زمان، خسران انسان؛ مگر برای اهل ایمان
با گذر زمان، سرمایه عمر از کف می رود و انسان دچار خسران می گردد؛ مگر کسانی که ایمان آورده، عمل صالح انجام دهند و همدیگر را به حق و صبر سفارش و کنند.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
بخوان این سوره را به نام خدای رحمتگر مهربان
وَ الْعَصْرِ(۱)إِنَّ الْانسَانَ لَفِى خُسْرٍ(۲)
إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبرِْ(۳)
انسان برای تجارت به این دنیای خاکی سفر کرده است و جز مدت زمان کوتاهی، فرصت ندارد. عمر او سرمایه اوست که باید در مقابل آن، رضایت پروردگار و بهشت برین را به دست آورد. تاجرِ مسافر، وقتی به این دنیای رنگارنگ وارد می شود، دل در گرو آن می نهد و کم کم اسیرش می شود و فراموش می کند که از کجا و برای چه آمده است و به کجا می رود. غفلت سراسر وجودش را فرا می گیرد. زمان و عمر محدود او به سرعت می گذرد. به راستی سرمایه عمر را با چه بهایی معامله می کنیم؟
سوگند به عصر (زمان، روزگار)«۱» که انسان در زیانکارى و سرمایه عمرش رو به تباهى است«۲» مگر کسانى که به خدا، و پیامبران و روز قیامت ایمان آورده، کارهاى شایسته انجام دادند و یکدیگر را به پیروى از حق و تداوم آن سفارش کرده، به شکیبایى در اطاعت از خدا و دورى جستن از گناهان و تحمّل ناگواریها توصیه کردند.«۳»
آری، تنها کسانی از قاعده عمومی خسران استثنا هستند که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند و به ایمان فردی اکتفا نکردند، بلکه یکدیگر را به حق سفارش کردند و به صبر فرا خواندند.[۱] آنان در قبال آنچه از دست می دهند، متاعی بس گرانبها به دست می آورند. با بهای عمر خویش، رضای خدا و سعادت ابدی را کسب می‌کنند. خسارت نمی کنند، بلکه سودی شگفت و بی نهایت نصیبشان می گردد.
اقتضای گذر زمان، خسران انسان؛ مگر برای اهل ایمان
با گذر زمان، سرمایه عمر از کف می رود و انسان دچار خسران می گردد؛ مگر کسانی که ایمان آورده، عمل صالح انجام دهند و همدیگر را به حق و صبر سفارش کنند.
استناد و استدلال
تشخیص فضای سخن و جهت هدایتی سوره
- فضای سخن: قسم به روزگار برای بیان خسران انسان، حاکی از تأکید خدا بر این معنی است و این تأکید نشان دهنده غفلت انسان از خسران خویش بر اثر گذر زمان است.
- جهت هدایتی
أ.نخستین آیه این سوره مبارکه، قسم و دومین آیه، جواب آن است که جهت هدایتی در جواب قسم است.
ب.سومین آیه سوره، استثنا از عموم آیه دوم است که جهت هدایتی در مستثنی منه است.
بر این اساس، جهت هدایتی سوره چنین است: «اقتضای گذر زمان، خسران انسان؛ مگر برای اهل ایمان: با گذر زمان، سرمایه عمر از کف می رود و انسان دچار خسران می گردد؛ مگر کسانی که ایمان آورده، عمل صالح انجام دهند و همدیگر را به حق و صبر سفارش کنند».
[۱].(تواصوا بالحق) جنبه اجتماعی (آمنوا) و (تواصوا بالصبر) جنبه اجتماعی (عملوا الصالحات) است؛ چون تواصی، سفارش کردن متقابل است و جز با جنبه اجتماعی تأمین نمی گرد