قوه عاقله (1) یکى از شؤونات مهم نفس و سبب برترى انسان بر سایر موجودات جهان است.
قرآن کریم، در آیات بسیارى، انسان را دعوت به تعقل و تفکر و تدبّر مى نماید و در به کارگیرى این نیروى شگفت انگیز تأکید فراوانى دارد. عقل مرکز سنجش و وسیله ادراک و استدلال و عامل هدایت گر انسان بر سر دو راهى هاى زندگى است. عقل میزان وملاک تکلیف و مسؤولیت انسان در مقابل خدا و مردم است.
عقل،حجت باطنى،تشخیص دهنده حُسن وقُبح، دشمن جهل، و هواى نفس است.
در میدان کشمکش گرایشهاى فطرى و کششهاى غریزى، عقل و هواى نفس همواره با یکدیگر در جدال و ستیزاند.
اگر هواى نفس بر عقل غلبه یابد و آن را اسیر خود کند، وسیله اى فنى براى انحراف انسان از حق گردیده و موجبات سقوط و شقاوت ابدى وى را فراهم مى سازد. امّا اگر به عقل میدان داده شود تا بر هواى نفس تسلط یابد، با به کارگیرى آن در جهت تربیت و پرورش نفس انسان، رشد یافته و شرح صدر پیدا مى کند و زمام امور خویش را به دست مى گیرد و همیشه خدا را ناظر براعمال خویش مى بیند، در این صورت، هر عمل و عکس العملى که از انسان صادر مى شود، برطبق رضایت خداوند خواهد بود، و اینجاست که انسان به مقام والاى اُولوالالباب دست مى یابد.
انسان صاحب لُب و خرد، از هدایت ویژه الهى برخوردار است و این، او را به سعادت جاودانى رهنمون مى گرداند.
ادامه مطلب ...فطرت، منشأ حرکت و تکاپوى دایمى انسان به سوى کمال است. کششها و گرایشات فطرى برخلاف کششهاى غریزى، ریشه در اندامهاى جسمى ندارند و از ویژگیهاى ثابت و اصیل روحى هستند.
گرایشات فطرى نیز آگاهانه نبوده و شکوفایى استعدادهاى فطرى، مشروط به برطرف کردن موانع آنها و قرار گرفتن در جهت اصلى کمال است.
بنابراین، گرایشات فطرى، قابل تربیت و پرورشند. گاهى این گرایشات، بر اثر عدم هدایت و پرورش صحیح، از مسیر اصلى خود خارج گردیده و زمینه و وسیله اى براى اغوا و وسوسه هاى شیطان واقع مى گردد و از کمال اصلى خود منحرف مى شود.
احساس امنیت و آرامش خاطر پدیده اى روانى است که ریشه در فطرت آدمى دارد. به عبارت دیگر واقعیتى است که ارتباط تنگاتنگ با روح و روان انسان دارد. فراهم آوردن امکانات مادى براى مصون ماندن از آسیبهاى روحى و روانى بزرگترین تلاش بشر را در طول تاریخ زندگانى تشکیل مى دهد. ولى براى تحصیل امنیت و آرامش روانى تنها فراهم نمودن وسائل و امکانات مادى کارساز نیست. به همین جهت این نوع نگرش از نظر قرآن بدون توجه به جهان بینى الهى و توحیدى مذموم شمرده شده است. از این رو قرآن، اصحاب حجر «قوم ثمود» را به خاطر چنین نگرشى مورد نکوهش قرار مى دهد:
ادامه مطلب ...مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث
فصل اوّل شناخت انسان
بخش اوّل حقیقت انسان
الف: بُعد مادى و خاکى
از دیدگاه قرآن، سرشت اولیه وجود انسان را، عناصرى مادى و خاکى تشکیل مى دهند و بخشى از شخصیت محسوس او به طبیعت گره خورده است؛ تأمل و تفکر درباره انسان که از چه آفریده شده، علاوه بر این که ما را به شناخت یکى از شگفت انگیزترین آیات الهى رهنمون مى سازد، موجب تنبه و تذکر و اصلاح روحى و روانى و اخلاقى شخصیت انسان نیز مى گردد.
در قرآن اشاره شده که آدم ابوالبشر از: خاک، گل، گل چسبیده، گل خشک شده، لجن، لجن متعفّن آفریده شده است؛ اینها همه ناظر به بُعدى ازانسان است که سرمنشأ آن درنشئه طبیعت است.
توجه به این جنبه وجودى براى این است که انسان نقطه آغازین حیات خود را بداند و دریابد که از چه آفریده شده و در کشاکش زندگى مغرور نگردد (1) و همیشه از کششهاى مداوم غریزى و تمایلات نفسانى -که اقتضاى طبیعت اوست و همواره بر نفس انسانى سلطه دارد- غافل نشود.
سپاس خداى را بر این توفیق سپاسگزاریم که پس از گذشت ده سال مطالعه و تحقیق و اندیشیدن درباره مبانى تعلیم و تربیت در قرآن و روایات، مجموعه حاضر، فراهم گردید. انتخاب و گزینش آیات در هر فصل و بخشى از این مجموعه پس از مطالعه و بحث هاى فراوان، گردآورى شده است، به طورى که هر بخشى مى تواند خود به عنوان یک اثر مستقل، قابل بسط و تجزیه و تحلیل باشد؛ امّا از آن رو که هدف، بیان مبانى کلى تعلیم و تربیت اسلامى در قرآن و روایات بوده، تنها به ذکر کلى آیات و روایات و بعضاً توضیحاتى اجمالى در رابطه با مبانى بسنده شده است و نباید آن را یک مجموعه معمولى برآمده از انتخاب ساده و شتاب زده آیات و روایات تلقى کرد.
ادامه مطلب ...
کتاب "مبانی تربیت از دیدگاه قرآن"به قلم محمد بهشتی و از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد.
به گزارش خبرگزاری مهر، محمد بهشتی هدف خود از نگارش این کتاب را که تحقیقات آن از سال 1378 تا 1386 به طول انجامیده، تبیین مبانی تربیت از منظر قرآن کریم بیان کرده و آورده است: کتاب "مبانی تربیت از دیدگاه قرآن"می‌کوشد نوع نگرش و رویکرد قرآن کریم دربارة انسان، شئون وجودی و ویژگی‌های روانی او را که تأثیرگذار در تار و پود نظام تربیتی دینی است، بررسی کند؛ به عنوان مثال در این کتاب از ساحت‌های وجود انسان و ... و زیرساخت‌های معرفت‌‌شناختی که تعلیم و تربیت بر آنها استوار است نظیر امکان معرفت، ابزار معرفت، روش معرفت، و نیز مبانی نظیرمراتب هستی، ویژگی‌های نظام هستی، موجودات آسمانی و زمینی تأثیرگذار بر انسان سخن گفته می شود.
ادامه مطلب ...